O‘zbekistonda marketing ta’limini ma’naviy qadriyatlar va kognitiv yondashuvlar bilan qayta talqin qilish
Аннотация
Jadal rivojlanayotgan global landshaftda O‘zbekiston marketing ta’limiga innovatsion yondashuvlar bilan ajralib chiqmoqda. Mamlakatdagi akademik muassasalar marketingni yanada kengroq, inson markazli ta’lim tizimini yaratish uchun ma’naviy qadriyatlar va kognitiv modellarni birlashtirmoqda.
O‘zbekistonda marketing ta’limi global tendensiyalar bilan hamohang, shu bilan birga mahalliy madaniy va ma’naviy an’analarga chuqur ildiz otgan holda, transformatsion o‘zgarishlarni boshdan kechirmoqda. Bu o‘zgarish an’anaviy nazariya va strategiyalardan tashqariga chiqadigan elementlarni kiritish orqali marketing ta’limining kelajagini qayta belgilashga qaratilgan kengroq harakatning bir qismidir.
O‘zbekistonda boy tarixiy va ma’naviy meros marketing ta’limiga ma’naviy qadriyatlarni integratsiya qilish uchun o‘ziga xos kontekst yaratadi. Ko‘pincha foyda va raqobat ustunligini birinchi o‘ringa qo‘yuvchi an’anaviy marketing modellaridan farqli o‘laroq, ushbu yangi yondashuv axloqiy tamoyillar, jamoa farovonligi va barqarorlikni ta’kidlaydi. Kamtarlik, halollik va ijtimoiy mas’uliyat kabi ma’naviy qadriyatlar mamlakatning yetakchi universitetlari marketing o‘quv dasturlariga singdirilmoqda.
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti professori Farida Yusupovaning ta’kidlashicha, ushbu o‘zgarish juda muhim: “O‘zbekistonda biz marketingni faqat mahsulot sotish vositasi sifatida emas, balki ma’noli aloqalar o‘rnatish va jamiyat uchun foyda yaratish vositasi sifatida ko‘ramiz. O‘quv dasturlarimizga ma’naviy qadriyatlarni kiritish orqali biz talabalarni qisqa muddatli foydadan ko‘ra, axloqiy qaror qabul qilish va jamiyatga uzoq muddatli ta’sir ko‘rsatishni ustun qo‘yadigan marketing mutaxassisi sifatida tayyorlamoqdamiz.”
Ushbu yondashuv ayniqsa O‘zbekistonda dolzarb, chunki bu yerda jamoatchilik va ijtimoiy hamjihatlikka katta e’tibor qaratiladi. O‘quv dasturlariga ma’naviy qadriyatlarni kiritish orqali pedagoglar talabalarga daromaddan tashqari narsalar haqida o‘ylashni, marketing strategiyalarining kengroq oqibatlarini hisobga olishni rag‘batlantirmoqdalar.
Ma’naviy qadriyatlar bilan bir qatorda, marketingning kognitiv modeli ham O‘zbekistonda ta’limning transformatsion yondashuvi sifatida tobora ommalashmoqda. Ushbu model iste’molchilar xulq-atvorini boshqaruvchi psixologik va kognitiv jarayonlarni tushunishga qaratilgan. Psixologiya, neyropsixologiya va xulq-atvor iqtisodiyoti tamoyillarini qo‘llash orqali talabalar iste’molchilarning chuqurroq, shaxsiy darajada aks sado beradigan samaraliroq marketing strategiyalarini yaratishni o‘rganadilar.
“O‘zining raqamli davrida, iste’molchilar har qachongidan ham ko‘proq ma’lumotli va talabchan. Ular brendlar bilan aloqalarida haqqoniylik va maqsad izlaydilar”, - deydi O‘zbekiston Milliy universiteti Marketing tadqiqotlari kafedrasi mudiri Kamol Xodjayev. “Kognitiv model bizning talabalarimizga iste’molchilar qaror qabul qilish nuanslarini tushunishga imkon beradi, bu esa ularga samarali, axloqiy va iste’molchi markazli marketing strategiyalarini ishlab chiqish imkonini beradi.”
Kognitiv yondashuv, shuningdek, zamonaviy bozorlardagi murakkabliklarni boshqarish uchun zarur bo‘lgan tanqidiy fikrlash va muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bu talabalarni ma’lumotlarga asoslangan tushunchalarni chuqurroq o‘rganishga va ularni madaniy jihatdan mos va ijtimoiy mas’uliyatli bo‘lgan maqsadli, ta’sirchan kampaniyalar yaratish uchun ishlatishga undaydi. Bu O‘zbekistonda ayniqsa muhimdir, chunki xilma-xil madaniy va demografik dinamikani talabalar yaxshiroq tushunishlari kerak.
Marketing ta’limiga ma’naviy qadriyatlar va kognitiv modellarni integratsiya qilish faqat nazariy emas. O‘zbekiston bo‘ylab universitetlar mahalliy bizneslar, nodavlat tashkilotlar va xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qilib, talabalar uchun ushbu yangi paradigmalarni mustahkamlovchi amaliy tajriba yaratmoqda. Masalan, Toshkent moliya instituti axloqiy va iste’molchi yo‘naltirilgan yechimlarni talab qiladigan haqiqiy marketing muammolari bo‘yicha talabalarga amaliy mashg‘ulotlar va stajirovkalarni taklif qiluvchi seminar va dasturlarni ishga tushirdi.
Shunday tashabbuslardan biri "Marketing for Good" loyihasi bo‘lib, unda talabalar mahalliy hunarmandlar va kichik bizneslar bilan hamkorlik qilib, madaniy meros va barqaror amaliyotlarni targ‘ib qiluvchi marketing strategiyalarini ishlab chiqadilar. Loyiha nafaqat bizneslarning o‘sishiga yordam berdi, balki talabalarga ma’naviy qadriyatlar va kognitiv tamoyillarni mazmunli ta’sir yaratish uchun qanday qo‘llash mumkinligi haqida qimmatli tushunchalar berdi.
O‘zbekistonning marketing ta’limiga yondashuvi o‘z chegaralaridan tashqarida ham e’tibor qozonmoqda. Ko‘proq mamlakatlar an’anaviy marketing ta’limi modellari cheklovlarini tan olar ekan, O‘zbek tajribasiga qiziqish ortib bormoqda. Ma’naviy qadriyatlar va kognitiv modellarga e’tibor qaratgan holda, O‘zbekiston nafaqat yangi avlod marketing mutaxassislarini tayyorlamoqda, balki ta’lim jamiyatga qanday yaxshiroq xizmat qilishi mumkinligi haqida global dialogga hissa qo‘shmoqda.
O‘zbekiston Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi ushbu sa’y-harakatlarni mamlakatning barqaror rivojlanish, axloqiy boshqaruv va inklyuziv o‘sishni ta’kidlaydigan 2030-yilgi strategiyasiga mos keladigan o‘quv dasturlarini targ‘ib qilish orqali faol qo‘llab-quvvatlamoqda. Ushbu tashabbuslar ta’limni ham global miqyosda raqobatbardosh, ham mahalliy darajada dolzarb bo‘lish yo‘llarini qayta ko‘rib chiqishga qaratilgan kengroq majburiyatni aks ettiradi.
Marketing jamiyat qadriyatlari va iste’molchi xulq-atvoriga tobora ko‘proq ta’sir o‘tkazayotgan dunyoda, O‘zbekistonning ilg‘or yondashuvi yangicha nuqtai nazar taklif etadi. Ma’naviy qadriyatlar va kognitiv tushunchalarni birlashtirish orqali mamlakat kelajakdagi marketologlarni faqat ular nimani bilishlari bilan emas, balki ular kim bo‘lishlari bilan ham o‘qitishni qayta talqin qilmoqda. Ushbu harakat tezlashgan sari, O‘zbekiston marketing ta’limi jamiyatda ijobiy o‘zgarish kuchi bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatib, o‘rnak ko‘rsatishga tayyor.
