Oliy iqtisodiy ta'limda axloqiy liderlik va ijtimoiy mas'uliyatni shakllantirish
Abstract
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda oliy iqtisodiy ta’limda axloqiy liderlik va ijtimoiy mas’uliyatga bo‘lgan e’tibor ortib bormoqda. Mamlakat global iqtisodiyot bilan integratsiyalashishda davom etar ekan, ta’lim muassasalari kelajakdagi liderlarni nafaqat iqtisodiy nazariya va amaliyot bo‘yicha bilimli, balki kuchli axloqiy qadriyatlarga asoslangan va ijtimoiy mas’uliyatga sodiq bo‘lishlarini shakllantirishning ahamiyatini anglamoqda. Ushbu o‘zgarish halollik, adolat va barqarorlik tamoyillariga rioya qilgan holda tez o‘zgarayotgan dunyoning murakkab muammolarida yo‘l topa oladigan yangi avlod professionallarini tarbiyalash uchun muhim hisoblanadi.
O‘zbekiston iqtisodiy landshafti o‘zgarib bormoqda. Hukumatning iqtisodiy liberallashtirish, raqamli transformatsiya va barqaror rivojlanishga qaratilgan e’tibori bilan foydani maqsad bilan muvozanatlashtira oladigan liderlarga ehtiyoj ortib bormoqda. Shu munosabat bilan, O‘zbekiston bo‘ylab universitetlar, jumladan Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti va Toshkentdagi Vestminster xalqaro universiteti, biznes etikasi, korporativ ijtimoiy mas’uliyat (CSR) va barqaror rivojlanish maqsadlari (SDG) bo‘yicha kurslar va modullarni o‘z ichiga olgan holda o‘quv dasturlarini qayta ko‘rib chiqishni boshladilar. Ushbu o‘zgarishlar talabalarga axloqiy qarorlar qabul qilish jarayonlari va ularning jamiyat va atrof-muhitga ta’sirini kengroq tushunishlarini ta’minlashga qaratilgan.
Masalan, Toshkent moliya instituti iqtisodiyotda axloqiy liderlikka bag‘ishlangan bir qator seminarlar va amaliy mashg‘ulotlar o‘tkazishni yo‘lga qo‘ydi. Ushbu dasturlar talabalarni davlat va xususiy sektorda iqtisodiy qarorlarning axloqiy va ma'naviy oqibatlari haqida tanqidiy fikrlashga undash uchun mo‘ljallangan. Xuddi shunday, Toshkentdagi Singapur menejment rivojlantirish instituti ham o‘z biznes dasturlariga CSR loyihalarini kiritgan bo‘lib, unda talabalar mahalliy nohukumat tashkilotlar va jamoat tashkilotlari bilan hamkorlikda ijtimoiy muammolarni tushunish va ularga hissa qo‘shish uchun ishlaydi.
Mas'uliyat va halollik madaniyatini targ‘ib qilish ushbu ta’lim islohotlarining asosida turadi. O‘zbekiston universitetlari iqtisodiy qarorlar qabul qilishda axloqiy dilemma misollarini tobora ko‘proq o‘quv dasturlariga kiritib, talabalarni haqiqiy hayotiy vaziyatlarni tahlil qilish va muhokama qilishga undamoqda. Ushbu muhokamalar talabalarda axloqiy mas'uliyat hissini uyg‘otish va ularni kelajakdagi kasbiy hayotlarida duch kelishi mumkin bo‘lgan axloqiy muammolarga tayyorlash uchun mo‘ljallangan.
Bunga bir misol sifatida Toshkent davlat yuridik universitetining Birlashgan Millatlar tashkiloti Taraqqiyot dasturi (UNDP) va Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki (EBRD) kabi xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikda bir qator amaliy seminarlarni tashkil etganini ko‘rsatish mumkin. Ushbu seminarlar talabalarga axloqiy boshqaruv va barqaror iqtisodiy rivojlanish bo‘yicha amaliy bilimlar berish, ularga halollik va ijtimoiy mas'uliyat bilan yetakchilik qilish uchun zarur vositalarni taqdim etishga qaratilgan.
Bundan tashqari, O‘zbekiston universitetlarida etika va ijtimoiy mas’uliyatga qaratilgan talabalar tomonidan tashkil etilgan klublar va tashkilotlar ommalashmoqda. Ushbu guruhlar etika va jamoat ishlarida ishtirokni targ‘ib qiluvchi tadbirlar, muhokamalar va ko‘ngillilar faoliyatini tashkil qiladi. Ushbu tashabbuslarda ishtirok etish orqali talabalar nafaqat axloqiy masalalarni tushunishlarini oshiradilar, balki fuqarolik burchi va ijtimoiy adolatga sodiqlik hissini ham rivojlantiradilar.
Shunga qaramay, O‘zbekistonda oliy iqtisodiy ta’limda axloqiy liderlik va ijtimoiy mas’uliyatni to‘liq joriy etishda muammolar mavjud. Muhim to‘siqlardan biri etika va CSR sohasida ixtisoslashgan tajribali professor-o‘qituvchilar yetishmasligidir. Ba’zi universitetlar bu bo‘shliqni to‘ldirish uchun xalqaro ekspertlarni jalb qilish va xorijiy institutlar bilan hamkorlik qilishni boshlagan bo‘lsa-da, mahalliy pedagoglarni tayyorlash uchun salohiyatni oshirish dasturlariga hali ham katta ehtiyoj mavjud.
Yana bir muammo talabalar va o‘qituvchilarning fikrlash tarzini o‘zgartirishda yotadi. Faqat moliyaviy yutuq orqali iqtisodiy muvaffaqiyat o‘lchangan mamlakatda axloqiy xulq-atvor va ijtimoiy ta’sirga e’tibor qaratadigan madaniyatni rivojlantirish yangi qarashlarni talab qiladi. Ammo davom etayotgan sa’y-harakatlar bilan O‘zbekistonning keyingi iqtisodchilar avlodi halollik bilan boshqarishga yaxshiroq tayyorlanishiga optimizm bilan qaralmoqda.
Ushbu muammolarni hal etish uchun O‘zbekistonning Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi bir qator tashabbuslarni taklif qildi. Bularga xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik aloqalarini o‘rnatish, etika va ijtimoiy mas’uliyatga qaratilgan tadqiqot markazlarini rivojlantirish hamda ushbu yo‘nalishlarda tahsil olayotgan talabalar uchun stipendiyalar taklif etish kiradi. Bundan tashqari, axloqiy tamoyillar faqat darslarda o‘rgatilishi bilan cheklanmasdan, balki ish joylarida ham qo‘llanilishi uchun akademiya va sanoat o‘rtasida ko‘proq hamkorlik qilishga harakat qilinmoqda.
Axloqiy liderlik va ijtimoiy mas’uliyatni oliy iqtisodiy ta’limga integratsiyalash O‘zbekiston uchun istiqbolli qadamdir. Bu iqtisodiy rivojlanish ijtimoiy adolat va barqarorlik bilan muvozanatli bo‘lishi kerakligini kengroq e’tirof etishni aks ettiradi. Ijtimoiy mas’uliyatga sodiq bo‘lgan axloqiy liderlarni tarbiyalash orqali O‘zbekiston yanada inklyuziv va adolatli kelajak uchun poydevor qo‘ymoqda.
O‘zbekiston o‘z iqtisodiyotini rivojlantirishda va global maydondagi o‘rnini mustahkamlashda davom etar ekan, ta’limda etika va ijtimoiy mas’uliyatga e’tibor qaratish mamlakatning kelajagini shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi. Halollik, shaffoflik va ijtimoiy ta’sirni qadrlaydigan yangi avlod liderlarni shakllantirishga qaratilgan sa’y-harakatlar nafaqat trend, balki mamlakat va uning xalqi uchun foydali zaruriy evolyutsiyadir.
